Rynek prosumencki w Polsce rozwija się w ostatnich latach niezwykle dynamicznie. Pod koniec 2019 roku łączna moc zainstalowana w fotowoltaice wynosiła niecałe 1,5 GW, a na koniec roku 2020 – blisko 4 GW. Aktualnie mamy zainstalowane ponad 6,5 GW, a rok jeszcze się nie skończył. Z łącznie zainstalowanych ponad 6,5 GW, ponad 5 GW stanowią instalacje założone przez prosumentów. Taka sytuacja idealnie pokazuje jaką siłę rynku pv stanowią prywatni inwestorzy mikroinstalacji. Na skutek proponowanych zmian liczba prosumentów w kolejnych miesiącach dynamicznie wzrośnie, lecz nie będzie to efekt kolejnych zachęt w postaci programów wsparcia, tylko skutek niekorzystnych zmian prawnych, jakie czekają na nowych prosumentów od 1 kwietnia 2022 roku. W związku ze wspomnianymi zmianami w najbliższym czasie zmieni się między innymi system rozliczania prosumentów z net-meteringu na net-billing.
Polityka Energetyczna Polski do 2040 roku zakładała udział mocy fotowoltaicznych w miksie energetycznym w roku 2030 na poziomie ok. 5-7 GW, zaś do roku 2040 planowane jest 10-16 GW. Wspomniany poziom na rok 2030 został dzisiaj już osiągnięty, a w znacznym stopniu przyczynili się do tego prosumenci, których ostatnio sporo przybyło i na początku listopada 2021 roku było ich już ponad 700 tys.
Od dłuższego czasu trwały w Sejmie prace nad nowelizacją ustawy o odnawialnych źródłach energii. Projekt w głównej mierze dotyczy właśnie prosumentów i stanowi kolejny etap implementacji dyrektywy rynkowej. 2 grudnia 2021 roku Posłowie ostatecznie zagłosowali za przyjęciem nowelizacji o odnawialnych źródłach energii, która zawiera zarówno zmiany pozytywnie odbierane przez środowisko sektora energetycznego (takie jak wprowadzenie wirtualnego i zbiorowego prosumenta), jak i rozwiązania krytykowane (modernizacja systemu rozliczeń nowych prosumentów klasycznych).
Zmiany, które wejdą w życie, będą dotyczyć między innymi zastąpienia obecnego systemu rozliczenia prosumentów net-metering systemem net-billing. System net-metering polega na rozliczeniu fizycznym (ilościowym). Prosument oddaje do sieci x kW energii, zaś pobiera z niej 0,8x kW przy instalacji do 10 kW lub 0,7x kW przy instalacjach większych niż 10 kW. System net-billing (kwotowy) zakłada rozliczenie finansowe. Prosument będzie sprzedawał swoją energię elektryczną po cenie rynkowej bez podatku oraz akcyzy, zaś w przypadku zapotrzebowania w godzinach, gdy instalacja nie będzie produkowała energii, odkupi energię po cenie aktualnych notowań rynkowych wraz z dodatkowymi opłatami, takimi jak podatek czy akcyza. Od 1 lipca 2022 roku do 30 czerwca 2024 roku rozliczenie sprzedaży nadwyżek energii będzie odbywać się na podstawie średniej ceny rynkowej z poprzedniego miesiąca, zaś od 1 lipca 2024 roku rozliczenia będą odbywały się na podstawie ceny godzinowej na rynku dnia następnego.
Dla wytwórców energii z instalacji, które wprowadzą pierwszy raz energię elektryczną do sieci między 1 kwietnia 2022 a 30 czerwca 2022 roku, zaproponowano okres przejściowy, w ramach którego prosument rozliczany będzie na zasadach net-metering. Wprowadzenie tak krótkiego okresu przejściowego nie należy traktować jak uśmiechu w kierunku nowych prosumentów, lecz raczej jako zapewnienie chwili oddechu operatorom sieci, by mogli przygotować się na nowy system rozliczeń.
Z aktualnego systemu rozliczeń będą mogły skorzystać osoby, które dokonają zgłoszenia swojej instalacji do 31 marca 2022 roku. Jeśli do wskazanej daty zostaną złożone dokumenty, które nie będą kompletne lub niepoprawne, operator wezwie przyszłego prosumenta do uzupełnienia lub poprawienia zgłoszenia w ciągu 14 dni od otrzymania wezwania do uzupełnienia. Jeżeli w ciągu 14 dni od wezwania wniosek zostanie poprawnie uzupełniony, takiego prosumenta traktuje się jak osobę rozliczaną na „starych” zasadach.
Wszyscy, którzy zdążą przyłączyć się na opustowych zasadach, będą mogli z nich korzystać przez 15 lat od pierwszego wprowadzenia energii do sieci.
Kolejna zmiana to wprowadzenie „konta depozytowego” dla każdego nowego prosumenta, które będzie służyło do prowadzenia rozliczenia za sprzedaż i kupno energii elektrycznej. Niewykorzystane środki, stanowiące nadpłatę, zostaną zwrócone prosumentowi. Nadpłata nie będzie mogła jednak przekroczyć 20 procent wartości energii elektrycznej wprowadzonej do sieci w miesiącu kalendarzowym, w którym ona powstała.
Następna zmiana to możliwość upoważnienia przez prosumenta swojego sprzedawcy do wyłączenia mikroinstalacji lub ograniczenia wytwarzania energii elektrycznej, tak aby energia elektryczna nie była wprowadzana do sieci dystrybucyjnej, gdy będzie obowiązywała cena ujemna.
W ramach zmian zostanie wprowadzony również prosument zbiorowy oraz wirtualny. Prosument zbiorowy według nowych przepisów to odbiorca końcowy, który wytwarza energię na własne potrzeby z wykorzystaniem instalacji wewnętrznej. Maksymalna moc zainstalowana dla prosumenta zbiorowego nie może jednak przekroczyć 50 kW. Z możliwości prosumenta zbiorowego będą mogły skorzystać między innymi spółdzielnie oraz wspólnoty mieszkaniowe. O ile rozwiązanie to jest bardzo interesujące, należy pochylić się nieco nad maksymalną mocą instalacji prosumenta zbiorowego. W przypadku wspólnot i spółdzielni, 50 kW mocy to bardzo mało i może to nie pokryć zapotrzebowania mieszkańców danego budynku. Rozwiązanie takie ma zostać wprowadzone od 1 kwietnia 2022 roku.
Prosument wirtualny to odbiorca końcowy, który wytwarza energię elektryczną na własne potrzeby w instalacji przyłączonej do sieci dystrybucyjnej w innym miejscu niż miejsce dostarczania energii do odbiorcy. Rozwiązanie to wejdzie w życie od 2 lipca 2024 roku.
Nowelizacja ustawy o odnawialnych źródłach energii wywołała sporo emocji. Wielokrotnie podkreślano, że wprowadzone zmiany, a zwłaszcza nowy system rozliczeń prosumentów, będą niekorzystne. Można mówić o pozytywnych zmianach, takich jak wirtualny prosument czy zbiorowy prosument, jednak na dzień dzisiejszy są one tylko i wyłącznie pieśnią przyszłości. Wirtualny prosument najwcześniej zacznie obowiązywać od połowy 2024 roku. Patrząc na roczną ilość zmian w prawie energetycznym, ostateczny kształt wirtualnego prosumenta może w ciągu najbliższych lat ulec jeszcze modyfikacjom. Wprowadzenie zbiorowego prosumenta jest również komentowane dość neutralnie. Co prawda rozwiązanie to da możliwość rozwoju instalacji fotowoltaicznych w budynkach wielomieszkaniowych, jednak moc tej instalacji pozwoli na zaspokojenie mieszkańców w nieznacznym stopniu. Moc 50 kW zaproponowana przez ustawodawcę nie będzie w stanie zaspokoić potrzeb energetycznych mieszkańców takiego budynku.
Opisana nowelizacja stanowi implementację dyrektyw i koresponduje z ich założeniem. Jednak tempo i sama forma wprowadzania tych norm prawnych budzi spore wątpliwości. W wielu miejscach widać pewien pomysł ustawodawcy na wdrożenie unijnych przepisów, jednak z racji, iż tempo procedowania tych zmian było błyskawiczne, wielokrotnie dochodzi się do wniosku, że autor projektu nie do końca przemyślał wprowadzane założenia.
Autor:
Aleksander Tretyn – absolwent prawa na WPiA UMK w Toruniu, współzałożyciel i Prezes Stowarzyszenia „Z energią o prawie”, działającego w zakresie edukacji na rzecz sektora energetycznego. Współpracuje z portalem BiznesAlert.pl
