Społeczności energetyczne stanowią jedno z najważniejszych zjawisk w transformacji energetycznej, oferując alternatywny i zarazem zrównoważony model działania na rynku energii. Polegają na zaangażowaniu obywateli, lokalnych przedsiębiorstw i samorządów wytwarzanie, zarządzanie i sprzedaż energii opartej przede wszystkim na odnawialnych źródłach. Tego typu inicjatywy wyróżniają się demokratycznym modelem zarządzania, co oznacza, że każdy członek społeczności – niezależnie od wielkości wniesionego kapitału – ma realny wpływ na podejmowane decyzje. Pierwsze społeczności energetyczne powstawały w Europie Zachodniej już w XX wieku, a zwłaszcza w okresie kryzysu energetycznego at 70. To wówczas dostrzeżono, że centralnie sterowane, wielkoskalowe systemy energetyczne mogą być nie tylko mało elastyczne, lecz także podatne na wahania cen surowców i niepewna sytuacja geopolityczna. W Niemczech Zachodnich czy Danii pojawiały się oddolne inicjatywy, często w formie spółdzielni, które montowały własne, początkowo niewielkie instalacje OZE. Istotnym czynnikiem była tu chęć zmniejszenia zależności od dużych przedsiębiorstw energetycznych.
Regulacje unijne
Współcześnie, na znaczenie społeczności energetycznych wpłynęła unijna polityka klimatyczno-energetyczna. W ramach pakietu „Czysta Energia dla Wszystkich Europejczyków” (ang. Clean Energy for All Europeans Package) opracowano szereg aktów prawnych mających na celu zharmonizowanie przepisów państw członkowskich oraz wsparcie rozwoju OZE społeczności energetycznych. Pakiet ten obejmuje między innymi Dyrektywę 2018/2001 (RED II) dotyczącą promowania stosowania odnawialnych źródeł energii oraz Dyrektywę 2019/944 (IEMD, z ang. Internal Electricity Market Directive), która dotyczy funkcjonowania rynku wewnętrznego energii elektrycznej.
Formy prawne społeczności energetycznych w Polsce
Na gruncie polskiego prawa rozwój społeczności energetycznych wynika z implementacji unijnych dyrektyw, do przepisów krajowych zawartych przede wszystkim w ustawie z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (tzw. ustawa o OZE) oraz w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne. Obecnie w polskim prawie trzy formy funkcjonowania społeczności energetycznych: spółdzielnia energetyczna, klaster energii, obywatelska społeczność energetyczna. Każda z wymienionych form prawnych ma. Odrębne przepisy oraz wymogi dotyczące ich zakładania.
System wsparcia spółdzielni energetycznych
Obecnie popularnością cieszy się forma spółdzielni energetyczna, których jest 63 obecnie zarejestrowanych w wykazie KOWR. Podmiot jest objęty jest bowiem systemem net-meteringu. Ponadto od ilości energii wytworzonej we wszystkich instalacjach OZE spółdzielni, a następnie zużytej przez wszystkich odbiorców spółdzielni, w tym ilości energii elektrycznej rozliczonej w stosunku 1:0,6, spółdzielnia energetyczna nie uiszcza: opłat z tytułu rozliczenia energii na rzecz sprzedawcy, opłat za usługę dystrybucji, których wysokość zależy od ilości pobranej energii elektrycznej przez wszystkich wytwórców i odbiorców spółdzielni energetycznej (czyli tzw. opłaty dystrybucyjnej zmiennej). Powyższe opłaty są pokrywane przez sprzedawcę. Ponadto, w odniesieniu do ilości energii, o której mowa powyżej, nie nalicza się i nie pobiera: opłaty OZE, opłaty mocowej, opłaty kogeneracyjnej. System wsparcia spółdzielni sprawia, że mogą być one atrakcyjnym sposobem na obniżenie rachunków za energię elektryczną.
Bariery rozwoju
Mimo wyraźnych korzyści z funkcjonowania społeczności energetycznych, sektor ten stoi w Polsce przed kilkoma istotnymi barierami.
Pomimo kolejnych nowelizacji przepisów, istnieje wciąż wiele ograniczeń (np. brak możliwości spółdzielni energetycznej do sprzedawania energii elektrycznej podmiotom nie będącym ich członkiem, brak preferencji w zakresie prawa zamówień publicznych dla klastra energii, którego (obowiązkowym) członkiem jest jednostka samorządu terytorialnego czy brak systemu wsparcia dla obywatelskiej społeczności energetycznej). Brakuje również rozbudowanej infrastruktury doradczej; kluczowa jest rola tzw. one stop shops – punktów doradczych, w których zainteresowani mogliby uzyskać nie tylko porady prawne, ale i wsparcie techniczne, ekonomiczne i organizacyjne w zakresie zakładania społeczności. Problemem jest również stan techniczny sieci elektroenergetycznej, oraz odmowy operatorów sieci dystrybucyjnej w kwestii przyłączenia instalacji OZE do sieci.
Perspektywy na przyszłość
W perspektywie najbliższych lat wyraźnie widać, że społeczności energetyczne będą zyskiwać na znaczeniu. Unijna legislacja jednoznacznie premiuje tego rodzaju modele, uznając je za element niezbędny w osiąganiu celów klimatycznych i w modernizacji europejskich systemów elektroenergetycznych. Nowe technologie magazynowania energii, zaawansowane narzędzia informatyczne do zarządzania popytem i podażą oraz postępująca cyfryzacja sieci mogą dodatkowo umocnić konkurencyjność klastrów czy spółdzielni, czyniąc z nich równoważnych graczy na rynku. Społeczności energetyczne to rozsądna odpowiedź dla czasów kryzysu, gdzie lokalne bezpieczeństwo energetyczne i dekarbonizacja powinny być zharmonizowane w duchu społecznej sprawiedliwości.
Bibliografia:
- Dyrektywa (UE) 2018/2001 (RED II) z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych.
- Dyrektywa (UE) 2019/944 (IEMD) z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej.
- Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. 2015 poz. 478 z późn. zm.).
- B. Kupiec, A. Szpor: „Nowy sposób na walkę z ubóstwem energetycznym na polskiej wsi”, Klub Jagielloński, 2021.
Bartłomiej Kupiec
Autor artykułu
